دسترسی ها

بسیاری از ما روزانه صدها فیلم و عکس را می‌بینیم و به اشتراک می‌گذاریم، بی آنکه چندان در پی چارچوب‌های اخلاقی باشیم. ظاهراً هیچ نظم خودجوشی ارزش‌های اخلاقی فضای مجازی را کنترل نمی‌کند.

عکس مجری معروف در سوئد با پوششی متفاوت در فضای مجازی منتشر می شود یا عکسی از مجری خندان که به همراه همسر بازیگرش برای تولد فرزندشان به کانادا رفته اند؛ موجی از مباحث پیرامون آن ها شکل می گیرد و دراین میان عده ای در ضرورت حفظ حریم خصوصی افراد سخن می گویند و نقض حریم سلبریتی ها را نقد می کنند. اما آیا تا به حال به فکر حفظ حریم خصوصی افراد عادی جامعه افتاده ایم؟

پیرمردی حیران و با دهان باز جلوی حرم ایستاده است، دستی از غیب بدون کسب اجازه از او فیلم می‌گیرد. فیلم به سرعت تبدیل به گیف شده در کانال ها و گروه های تلگرامی دست به دست می شود. فیلم عروسی که هنگام خوردن عسل به خاطر گاز گرفتن انگشت داماد مورد خشونت و ضرب و شتم قرار می گیرد، مردی که طرز استفاده از دستگاه خودپرداز را نمی داند، کودکی که به دلیل بدسرپرستی جلوی دوربین مواد مخدر مصرف می کند، پسر جوانی که با شیطنت اطرافیانش در خواب تخم مرغی را که در دستش گذاشته اند به صورتش می کوبد، کودکی که سر کلاس از جانب معلم تحقیر می شود یا حتی کودکی که برای رونق صفحه اینستاگرام والدینش جلوی دوربین شیرین زبانی می کند… این‌ها چند نمونه از صدها فیلمی است که هر روز آن‌ها را می‌بینیم، می خندیم و احتمالا برای دیگران ارسال می کنیم. بدون آنکه به رضایت فرد و تاثیر انتشار فیلم در زندگی او و اطرافیانش بیاندیشیم. حتی می توان به انتشار فیلم‌های سرقت از طلافروشی‌ها و فروشگاه‌ها هم فکر کرد. اگر با یک سارق طرف باشیم، آیا انتشار تصویر او به لحاظ حقوقی و اخلاقی عاری از اشکال است؟

ما ملتی هستیم که در تنظیم روابط اجتماعی خود در عالم واقع، ارزش‌ها و قواعد اجتماعی سفت و سختی داریم. در رابطه با اطرافیانمان تمسخر کردن، تحقیر کردن، عیب افراد را فاش کردن، فضولی کردن و مانند آن را نکوهش می‌کنیم. در سنت ما اگر در خانه همسایه باز باشد، نگاه کردن به داخل خانه جایز نیست. اکنون چه فرایندی طی شده که در عالم مجازی خود را محق می دانیم به حریم خصوصی افراد سر بکشیم، تصاویری را که برای خود فرد ناخوشایند است در سطح وسیع منتشر کنیم و بخشی از پروسه تحقیر، تمسخر و تخریب افراد باشیم؟ حتی فراتر از انتشار فیلم، در اینستاگرام و توییتر که امکان نوشتن نظرات وجود دارد شاهد شکل‌های زننده‌ای از فحاشی، ترور شخصیت، اهانت‌های جنسی و مانند آن هستیم. ظاهراً در فضای مجازی از آسیب زدن به افراد ابایی نداریم.

تضعیف چارچوب‌های اخلاقی و ارزشی در فضای مجازی هر چند در سطح فردی چنین آسیب‌هایی را به دنبال دارد، اما پیامد اصلی آن را باید در سطح کلانتری جستجو کرد.

فضای مجازی به تعبیر «یورگن هابرماس» جامعه شناس برجسته آلمانی بخشی از عرصه عمومی است که با تریبون دادن به افراد حاشیه‌ای و ضعیف می‌تواند به چند صدایی شدن جامعه کمک کند، امکان نظارت و نقد صاحبان قدرت را فراهم کند و با ایجاد شفافیت و دسترسی همگان به اطلاعات زمینه‌ساز دموکراسی باشد. مدافعان آزادی رسانه‌ها چنین اهدافی را دنبال می‌کنند و در تلاش هستند با استفاده از این ظرفیت راهی به سوی آزادی‌های مشروع و رهایی بخش بیابند. فضای مجازی به تک تک شهروندان این فرصت را می‌دهد که ایده‌ها و عقاید خود را بیان کند و آن را در معرض نقد دیگران قرار دهد.

این در حالی است که اگر ظرفیت این فضا در اختیار نقض حریم خصوصی، توهین و تحقیر افراد و مانند آن قرار گیرد نه تنها از اهداف واقعی و اصلی خود دور می‌شود، بلکه به دلیل ایجاد احساس ناامنی راه را برای کنترل گرایی باز می‌کند.

دولت‌ها اغلب از در دست داشتن کنترل اطلاعات و فضای مجازی ـ که بستر انتشار این اطلاعات است ـ استقبال می‌کنند. اگر جامعه با چارچوب‌های معین اخلاقی و اهدافی که بیشتر منافع جمعی را دنبال می‌کند در فضای مجازی حضور یابد، جایی برای حضور کنترل‌گرایانه دولت‌ها باقی نمی‌ماند. اما هر چه حضور جامعه سست و بدون چارچوب‌های اخلاقی باشد، بهانه‌های دولت ها برای کنترل فضای مجازی و تنگ‌تر کردن عرصه آزادی شهروندی قوی‌تر خواهد شد. بهره‌مندی از آزادی در فضای مجازی پا به پای رعایت مسوولیت‌های اخلاقی ما رشد خواهد کرد.

• منبع خبر : ایرنا