فرقی ندارد استفاده از شبکه‎های اجتماعی برای برقراری ارتباط با دوستان یا آشنایان باشد یا راه‌اندازی کسب‌و‌کار، به هر حال شبکه‌های اجتماعی به برنامه‎های ثابت گوشی‎های ایرانیان تبدیل شده‎اند. در این میان، تلگرام در مقایسه با سایر شبکه‎های اجتماعی اقبال بلندی در جلب نظر کاربران ایرانی داشته و به عبارتی با وجود اینکه تلگرام در سال گذشته فیلتر شد همچنان محبوب‌ترین شبکه اجتماعى در بین کاربران ایرانى است. بنابر مطالعه ملی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران وابسته به جهاد دانشگاهی تا پایان اسفند سال گذشته ۵۶ درصد ایرانی‌هایی که در شبکه‎های اجتماعی عضو بودند، از تلگرام برای ارسال پیام و فعالیت‎هایی از این دست استفاده می‎کردند. این در حالی بود که قبل از فیلترینگ این شبکه یعنی در فروردین سال ۹۷ این آمار برای کاربران ایرانی تلگرام بالغ بر ۶۰ درصد بود. به عبارت دیگر برخلاف تصور مجریان مسدودسازی تلگرام، فیلتر کردن آن تاثیری بر استفاده کاربران نداشته است. ظاهرا برخی نهادهای دولتی و سازمان‎ صدا وسیما فعالیت خود را در این شبکه اجتماعی از سر گرفته‌اند.اگر چه تعداد کاربران تلگرام بعد از فیلترینگ با کاهش حدود ۱۰ تا ۱۴ درصدی به ۳/ ۴۷ درصد رسید. با این حال، در اسفند سال گذشته که نزدیک به ۱۰ ماه از مسدود شدن این شبکه اجتماعى مى‌گذشت، میانگین تعداد تولیدات کانال‌هاى تلگرامى در آخرین ماه سال ۹۷ به ۷۳/ ۱میلیارد رسید. همچنین میانگین تعداد بازدیدها در این ماه بالغ بر ۲۸/ ۱ میلیارد بود.

سایر شبکه‎ها

اینستاگرام، دیگر شبکه‌ اجتماعی محبوب ایرانی‌ها بود که به‌رغم تهدیدهای مکرر فیلترینگ از نفوذ قابل توجهی در بین ایرانیان برخوردار شد. این شبکه اجتماعی که پیش از فیلترینگ رقیب سرسختش توانسته بود ۱۸درصد کاربران ایرانی را برای خود جذب کند، این رقم در خرداد ۹۷ به ۳۲ درصد رسید و حتی این روند را مهر ماه حفظ کرد، با این حال، تعداد کاربران آن در اسفند سال گذشته ۲ درصد کاهش یافت. البته اینستاگرام روزهای پایانی سال گذشته را با خبر فیلترینگ پشت سر گذاشت. طوری که فیلترینگ این شبکه محبوب محل مناقشه وزیر ارتباطات و یکی از نمایندگان مجلس شد. کریمی‌قدوسی، نماینده مجلس که فیلترینگ را  تصمیم حاکمیتی می‌دانست و به نقل از آذری جهرمی از فیلترینگ آن خبر داد و اینکه حسن روحانی اجازه نمی‌دهد.

اما آذری جهرمی در واکنش به این ادعا گفت: متولی فیلترینگ نیست و نمی‎تواند درباره آن اظهار نظری کند. با این حال، تصمیم فیلترینگ اینستاگرام اجرایی نشد تا دومین شبکه‌ اجتماعی محبوب ایرانی‌ها سال ۹۷ را سلامت به پایان برساند. در این رقابت پیام‎رسان‎ها در میدان ایران، اگرچه واتس‌اپ رقیب سرسختی برای تلگرام به شمار نمی‎رفت، اما در جذب کاربر توانست پابه‎پای اینستاگرام پیش برود. حتی توانست از فرصتی که به واسطه فیلترینگ تلگرام پیدا کرد، تعداد کاربران را در ایران افزایش دهد، اما این رویه در پایان سال گذشته نزولی شد تا اینکه واتس‌اپ در بین ۲۵ درصد کاربران ایرانی در فضای مجازی اقبال داشته باشد.

پیام‎رسان بومی

هر چقدر شبکه‎های اجتماعی خارجی در جلب رضایت کاربران ایرانی موفق بودند، اما دست پیام‎رسان‎های بومی از کاربران کوتاه ماند تا اینکه در پایان سال بتواند تنها اعتماد ۲درصد کاربران ایرانی را در فضای مجازی جلب کند. اگرچه ۱۴درصد کاربران ایرانی پس از فیلترینگ تلگرام متقاعد شدند که از سروش استفاده کنند. با این حال، وضعیت تعداد کاربران این پیام‎رسان‌ها به شرایط قبل از فیلتر شدن تلگرام بازگشت. به نظر می‎رسد، مشکل پیام‎رسان‌های بومی حضور و فعالیت پیام‎رسان‎های خارجی نیست. حتی در این میان، اعطای وام ۵میلیارد تومانی، اختصاص اینترنت نیم‌بها یا تسهیلاتی از این دست هم نتوانست کمکی به موفقیت پیام‎رسان‎های بومی در بازار داخلی کند.

مطالعه ملی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در فروردین سال گذشته حاکی از آن بود که ۶۰ درصد مردم ایران از تلگرام استفاده می‌کردند و ۵/ ۳۷ درصد آنها در صورت فیلتر شدن این شبکه، حاضر به جایگزینی آن با پیام‌رسان‎های داخلی بودند. اما این بازگشت کاربران نشان می‌دهد که فرصت پیش آمده از فیلترینگ تلگرام هم نتوانست به پیام‌رسان‎هاى بومى در جذب کاربر کمکى کند. اگرچه مدیران پیام‎رسان داخلی این اقبال کمرنگ در میان کاربران ایرانی را به فعالیت نسخه‎های فارسی تلگرام اعم از موبوگرام و تلگرام طلایی نسبت دادند و از آنها شکایت کردند و حتی در مقاطع زمانی بحث فیلتر کردن آنها پیش آمد. اما به نظر می‎رسد ضعف مدیران پیام‎رسان‌های داخلی در شناخت درست از سلیقه و خواسته کاربران ایرانی و جلب اعتماد آنها باعث شد این بازار را برای همیشه از دست بدهند.