پیام رسان جدید ایرانی در راه است/ لزوم توجه به کسب و کارها در طراحی اپلیکیشن بومی

رئیس هیئت مدیره انجمن علمی سواد رسانه‌ای ایران با اعلام این خبر که پیام رسان جدید ایرانی درحال گذراندن مراحل طراحی است، گفت: پیام رسان‌های داخلی باید بستر مناسب را برای کسب وکارهای خرد و کلان در اختیار مخاطبان قرار دهند. فعالیت در شبکه‌های اجتماعی در عصر کنونی نه تنها یک التزام بلکه راهی برای […]

فعالیت در شبکه‌های اجتماعی در عصر کنونی نه تنها یک التزام بلکه راهی برای کسب و کار و توسعه اقتصاد نیز به شمار می‌رود. جوامع امروزی نیاز به حضور در اجتماع مجازی را احساس می‌کنند که ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. ماجرای مهاجرت از وایبر به تلگرام، نمونه ای از اهمیت این نیاز است که هم اکنون نیز با فیلتر شدن این اپلیکیشن روسی، جایگزین آن هنوز مشخص نشده است.

باتوجه به ارزش افزوده و نفوذ بالای شبکه‌های اجتماعی در میان مردم، سیاست گذاران و نهادهای دولتی به این فکر افتادند که جایگزین تلگرام باید یک پیام رسان با زیر ساخت‌های بومی باشد.موضوعی که پیش از این و در فاز اول فیلتر تلگرام، به موضوع داغ رسانه‌ها و نقل مجالس گروه‌های مجازی تبدیل شد.

برای آشنایی بیشتر با آنچه بر پیام رسان‌های داخلی گذشت و چشم انداز آینده آنها با سید مرتضی موسویان رئیس هیئت مدیره انجمن علمی سواد رسانه‌ای ایران گفت‌وگو کردیم. موسویان که پیش از این ریاست مرکز رسانه‌های دیجیتال را برعهده داشت با ما از دغدغه‌ها و آسیب‌های پیش روی پیام رسان‌های داخلی گفت.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

فارس: در ابتدا توضیح دهید که به چه دلیل ایجاد یک پیام‌رسان داخلی برای کشور اهمیت زیادی دارد؟

موسویان: پس از مسدود شدن اولیه تلگرام و بازگشایی مجدد آن و دوباره مسدود کردن این اپلیکیشن، پیام‌رسان‌های وابسته به تلگرام مانند هاتگرام و طلاگرام ظاهر شدند که امروز پس از فیلتر تلگرام شاهد این مسئله هستیم که باید برای زیرساخت پیام‌رسان‌های بومی و ملی کشور فکری اساسی کرد.

پیام‌رسان بومی از این جهت برای ما اهمیت دارد که نوعی زیست‌بوم محسوب می‌شود و ما اگر از پیام‌رسانی استفاده کنیم که دگرساخته است، باید این موضوع را نیز بپذیریم که در یک زیست‌بوم دگرساخته فعالیت کنیم. پیام‌رسان‌ها در مفهوم عام به معنی شبکه اجتماعی هستند که یک راهی برای زندگی در فضای مجازی محسوب می‌شوند.

فارس: به نظر شما چرا پیام‌رسان‌های داخلی با قدرت زیاد وارد صحنه رقابت نشدند؟

موسویان: در زمانی که قرار بود حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی انجام شود، این مسئله وجود داشت که هریک از آنها به تنهایی قادر نبودند بیشتر از ۵ تا ۶ میلیون کاربر داشته باشند. در همان زمان ایده‌هایی مطرح شد تا این پیام‌رسان‌ها فعالیت خود را آغاز کنند. اما سرویس‌های متفاوتی به هرکدام از این پیام‌رسان‌های داخلی ارائه شد.

یک ایده برای فعالیت همه پیام رسان‌های داخلی

فارس: آیا برای حمایت بیشتر از این پیام‌رسان‌ها نظرات فنی و تکنیکی نیز ارائه شد؟

موسویان: براساس جلسه‌ای که من با پیام‌رسان‌های داخلی داشتم، ایده‌ای مطرح شد که یک هاب ایجاد شود و این اجازه به کاربران داده شود تا اگر تنها یک پیام‌رسان داخلی را بر روی گوشی تلفن همراه خود نصب کرده‌اند، بتوانند با همان اپلیکیشن با مخاطبان خود که در سایر اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌های بومی عضویت دارند به راحتی گفت‌وگو کنند.

فارس: چرا این ایده عملیاتی نشد؟

موسویان: این موضوع از لحاظ فنی مورد بررسی قرار گرفت، ولی عملاً پیاده‌سازی نشد تا بتوانیم از محدودیت‌هایی که در عضوگیری کاربران در شبکه‌های اجتماعی داخلی وجود دارد، رهایی پیدا کنیم و این مشکل را حل کنیم. تلگرام زمانی را برای اجرای سند نوشته شده و عملیاتی کردن آن سند نیاز داشت. در آن زمان تلگرام روی نقص‌های اساسی خود فعالیت کرد و در زمانی که نزدیک به یک سال مخاطبان و مردم از راه‌ حل‌هایی نظیر استفاده از طلاگرام و هاتگرام استفاده می‌کردند، تلگرام نواقص خود را برطرف کرد و بسیاری از خلأهای تکنیکی آن به کمک سه دانشگاه آمریکایی حل شد. این موضوع یعنی حتی نرم‌افزار تلگرام هم نیاز به زمان برای رفع مشکلات خود داشت، پس باید فرصت به پیام‌رسان‌های داخلی نیز داد. در حال حاضر که تلگرام فیلتر شده است، باید راهکارهایی برای برگشت و مهاجرت دوباره به پیام‌رسان‌های داخلی پیدا کرد.

همکاری با نهادهای خدماتی، لازمه حیات پیام رسان

فارس: فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی و به روزرسانی آنها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

موسویان: پیام‌رسان‌های بومی با ارائه خوب و مشارکت برخی از دارندگان خدمات می‌توانند دارای کارکرد مطلوب باشند، به عنوان مثال؛ نرم‌افزار بله در کنار بانک ملی قرار گرفت و ضمن ارائه خدمات در بستر شبکه‌های اجتماعی، به یک خدمت‌رسان هم تبدیل شده است و تمام نیازهای افرادی که در بانک ملی ایران صاحب حساب هستند را پاسخ می‌دهد. نر‌م‌افزارهایی نظیر گپ و آی‌گپ نیز توانسته‌اند با وصل شدن به نهادهای خدمت‌رسان، علاوه بر ایجاد یک شبکه اجتماعی، ارائه خدمت نیز داشته باشند.

ایده‌ای مطرح شد که یک هاب ایجاد شود و این اجازه به کاربران داده شود تا اگر تنها یک پیام‌رسان داخلی را بر روی گوشی تلفن همراه خود نصب کرده‌اند، بتوانند با همان اپلیکیشن با مخاطبان خود که در سایر اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌های بومی عضویت دارند به راحتی گفت‌وگو کنند.

فارس: دولت برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی، ارائه خدمت را به آنها واگذار کرده است؟

موسویان: در همان ابتدا که موضوع دولت الکترونیک مطرح شد، این پیشنهاد داده شد که خدمات دولت الکترونیک از طریق پیام‌رسان‌های داخلی انجام شود واین پیام‌رسان‌ها در کنار ارگان‌ها و نهادهای ارائه دهنده خدمات فعالیت کنند. همچنین دسترسی و تسهیل خدمت‌رسانی در بستر این اپلیکیشنها باعث می‌شود که این پیام‌رسان‌ها بقای حیات داشته باشند و به دنبال ایجاد کنسرسیومی برای مشارکت با یکدیگر باشند. هرکدام از این پیام‌رسان‌ها با مقداری تغییر در دانش و زیرساخت خود که البته منحصر به خودشان است، می‌توانند تعامل سازنده داشته باشند.

انتخاب تنها یک اپلیکیشن جایگزین تلگرام، راه حل خوبی نیست

فارس: آیا انتخاب یک اپلیکیشن ایرانی را به عنوان پیام‌رسان اصلی و جایگزین تلگرام راه‌حل درستی می‌دانید؟

موسویان: هرکدام از این پیام‌رسان‌ها فعالیت منحصر به فرد و دانش جداگانه‌ای دارند، به همین دلیل ایده داشتن یک هاب برای استفاده بهینه کاربران، ایده مطلوب‌تری است، چرا که با این روش، هم مخاطبان می‌توانند با یکدیگر در پیام‌رسان‌های مختلف ایرانی ارتباط مؤثر داشته باشند و هم اپلیکیشن‌های ایرانی با یکدیگر رقابت‌ مؤثری دارند تا مخاطبان بیشتری را جذب کنند.

موافقان و مخالفان ایجاد هاب برای پیام رسان‌های ایرانی

فارس: آیا این طرح از لحاظ فنی بررسی شد؟

موسویان: دو گروه درباره این موضوع اظهارنظر کردند، گروه اول اعتقاد داشتند که امکان اتصال بین پیام‌رسان‌های داخلی وجود ندارد و گروه دوم که بنده نیز جزو آنها هستم به این قضیه اعتقاد داریم که این کار از لحاظ فنی قابلیت انجام دارد و این اتصال ممکن است. امکان ایجاد خدمت‌هایی که در این پیام‌رسان‌ها عرضه می‌شود، بستری برای رقابت و افزایش کیفیت آنهاست. وزارتخانه‌های مختلف هم می‌توانند به بقای این پیام‌رسان ها کمک کنند و با تقسیم خدمت، باعث حضور پررنگ‌تر این پیام‌رسان‌ها شوند. با این روش، پیام‌رسان‌ها که تجربه خوبی از تعامل با نهادهای دولتی به دست آوردند، توانایی خود را برای سرویس دادن بیشتر می‌کنند.

مدیریت VPNرا جدی بگیریم

فارس: به نظر شما هم‌اکنون دلیل عدم تمایل مردم به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی چیست؟

موسویان: هنوز تعداد زیادی از استفاده‌کنندگان از شبکه‌های اجتماعی با استفاده از فیلترشکن در تلگرام حضور دارند. و چیزی که انتظار می‌رفت با توجه به فیلر شدن تلگرام اتفاق بیفتد محقق نشده که نشان می‌دهد که نیاز به برنامه‌ریزی بیشتری دارد. همچنین باید مدیریت وی‌پی‌ان‌ها را جدی بگیریم چرا که یکی از مسائل اساسی در همه کشورها این موضوع است.

موضوع مدیریت وی‌پی‌ان در همه کشورها وجود دارد و فیلترینگ یک موضوع علمی و تکنیکی و دارای برنامه در دل دولت‌هاست و هر دولتی با توجه به سیاست‌های خاص خودش از آن استفاده می‌کند. در کشور آمریکا که خودش را مهد آزادی می‌داند هم از فیلترینگ استفاده می‌شود

فارس: آیا کشورهای دیگر نیز مدیریت وی‌پی‌ان دارند؟

موسویان: موضوع مدیریت وی‌پی‌ان در همه کشورها وجود دارد و فیلترینگ یک موضوع علمی و تکنیکی و دارای برنامه در دل دولت‌هاست و هر دولتی با توجه به سیاست‌های خاص خودش از آن استفاده می‌کند. در کشور آمریکا که خودش را مهد آزادی می‌داند هم از فیلترینگ استفاده می‌شود، به این ترتیب که اگر شخصی در کمتر از سه ثانیه در استفاده از زیرساخت‌ها خطایی مرتکب شود، دیگر نمی‌تواند فعالیت مجازی داشته باشد و امکان شکایت نیز برای فرد وجود ندارد. موضوع ریپورت در شبکه‌های اجتماعی نیز به همین منظور ایجاد شده تا زمانی که براساس قوانین کشور شرکت سازنده، اگر فرد خطایی مرتکب شود، اجازه ادامه فعالیت در شبکه اجتماعی را نداشته باشد. به این موضوع نظارت اعضا بر اعضا می‌گویند که در همه کشورها و در ادبیات ایجاد یک شبکه اجتماعی ملموس است و یکی از پارادایم‌های اصلی به شمار می‌رود.

حذف اکانت شخصیت‌های برجسته ایرانی، مصداق یک کار غیرقانونی

حتی در موضوع فیلترینگ، یکی از مثال‌های ملموس را می‌توان به حذف کردن غیرقانونی اکانت افراد برجسته کشور در اینستاگرام اشاره کرد که با وجود آنکه شعار آزاداندیشی سرمی‌دهند، اما در عمل، پایبند به اصول بین‌المللی نیستند و این شعار در همان حد شعار باقی می‌ماند. به همین منظور باید پذیرفت که شبکه‌های مختلف برای خودشان اصولی دارند و اگر هر محیط دارای چهارچوب درست نباشد، نابسامانی پیش می‌آید و این نابسامانی اجازه فعالیت کاربران را از آنها می‌گیرد. مدیریت شبکه‌های اجتماعی یک موضوع مهم است که متأسفانه در کشور ما کمرنگ است.

فارس: کمی در مورد نظارت اعضا بر اعضا در شبکه های اجتماعی توضیح دهید.

موسویان: نظارت اعضا بر اعضا یک زیرساخت مهم در شبکه‌های اجتماعی در دنیا محسوب می‌شود که متأسفانه ما به آن در کشور اهمیت زیادی نمی‌دهیم. این موضوع در کشورهای دیگر یک امر جاافتاده است، چرا که پیش از این هر یک از افراد جامعه که جرائم سنتی انجام می‌دادند، توسط مردم گزارش می‌شد و حالا این موضوع باید در شبکه‌های اجتماعی نیز رخ دهد. در حال حاضر در انگلیس یک نهاد مردمی مسئولیت نظارت بر شبکه‌های اجتماعی را برعهده دارد. همه این موارد نشان می‌دهد که این موضوع یک موضوع کاملاً متداول است که ما نیز نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم. در پیام‌رسان‌های داخلی، همکاری بین یکدیگر ارزش بالایی دارد که موضوع تجمیع آنها در قالب هاب یک موضوع قابل طرح است که منجر به آسایش کاربران و دسترسی آسان به مخاطبین در شبکه‌های اجتماعی دیگر می‌شود.

عدم توجه پیام رسان‌های داخلی به کسب وکارها یک نقطه ضعف است

فارس: به نظر شما چه نواقصی در بین پیام‌رسان‌های داخلی وجود دارد که باید رفع شود؟

موسویان: تمامی زیرساخت‌های موجود در دنیا برای شبکه‌های اجتماعی API دارند که این API دراختیار مخاطبین قرار می‌گیرد تا بتوانند کسب و کارهای خود را در بستر آن به انجام برسانند. دلیل آنکه پوسته‌های مختلفی از تلگرام به وجود می‌آید نیز همین موضوع است، چرا که در تلگرام بستر لازم برای کسب و کارهای خُرد و کلان وجود دارد، لذا یکی از موارد عدم استقبال از پیام‌رسان‌های داخلی این است که API آنها دراختیار مردم قرار نگرفته تا کسب و کارها و ایده‌های مختلف بر بستر داده‌ای آنها فعالیت کند.

هدف پروژه هاتگرام و طلاگرام این بود که یک پیام‌رسان مستقل داشته باشیم که وضعیت فعلی کاربران در تلگرام در طلاگرام نیز وجود داشته باشد. به همین دلیل می‌خواهند پیام‌رسانی مستقل از تلگرام ایجاد شود که اطلاعات فعلی مردم در طلاگرام نیز در آن وجود داشته باشد. من از موفقیت این پروژه اطلاعی ندارم، ولی می‌دانم که این طرح در حال پیگیری است.

فارس: در مجموع، چه مواردی را دلیل ناکامی پیام‌رسان‌های داخلی می‌دانید؟

موسویان: پیام‌رسان‌های داخلی باید به هم نزدیک شوند و نهادها و سازمان‌ها نیز خدمات خود را به این پیام‌رسان‌ها بسپارند، همچنین پیام‌رسان‌ها باید امکان ایجاد کسب و کار را برای مخاطبان خود فراهم کنند. تمامی این موضوعات امکان‌پذیر است و اگر به لحاظ فنی مشکلاتی در این زمینه وجود دارد باید آنها رفع شوند و این سه راهکار، راهکارهایی است که می‌تواند کمک کند زیست‌بوم داخلی رشد کرده و افراد از این زیست‌بوم استفاده کنند.

پیام رسان جدید ایرانی در راه است

فارس: در حال حاضر این امکان وجود دارد که فقط یک پیام‌رسان را به عنوان پیام‌رسان جایگزین تلگرام معرفی کنند؟

موسویان:‌در اکثر کشورهای دنیا این موضوع جا افتاده که چندین پیام‌رسان با حمایت دولت کار می‌کنند و این درست نیست که فردی که دارای دانش طراحی اپلیکیشن پیام‌رسان است، به دلیل اینکه تنها یک پیام‌رسان باید فعالیت کند، نتواند استعداد خود را بروز دهد. در کشور ما بیش از ۵۴ پیام‌رسان داخلی وجود دارد که برخی از آنها در دل کسب و کارها ایجاد شده و به عنوان باشگاه ارتباط با مشتریان کار می‌کنند. وزارت ارتباطات به برخی از این پیام‌رسان‌ها نمره قبولی داد و در حرکت بعدی، مرکز ملی فضای مجازی رسماً دو پیام‌رسان را پیام‌رسان اصلی اعلام کرد.

اما با خبرهایی که در حال حاضر به دست من رسیده این موضوع تأیید می‌شود که هم‌اکنون به دنبال معرفی یک پیام‌رسان جدید هستند که این امر در حال پیگیری است.

فارس: جزئیات بیشتری از این پیام‌رسان وجود دارد؟

موسویان: هنوز اسمی این پیام‌رسان را نمی‌دانم، اما سعی شده براساس هزینه‌ای که برای طلاگرام شده است، با استفاده از داده‌های آن، یک پیام‌رسان قدرتمند ایجاد کنند.

نبود سیستم عامل بومی، بزرگترین مشکل پیام رسان‌ها

فارس: چه مشکلاتی بر سر راه این پیام‌رسان جدید خواهد بود؟

موسویان: یکی از مشکلاتی که در این موضوع به چشم می‌خورد موضوع سیستم عامل است. سیستم عامل اندروید که مربوط به شرکت گوگل است، بیشتر گوشی‌های تلفن همراه را محاسبه کرده و بسیاری از سرویس‌هایی که دریافت می‌کنیم، وابسته به گوگل هستند، ما باید یک سیستم‌‌ عامل غیروابسته داشته باشیم که سه سال است برای تولید آن فعالیت شده است.

این موضوع تنها در کشور ما اهمیت ندارد و کشوری نظیر چین نیز برای مقابله با تحریم آمریکا دنبال این است که سیستم عامل مجزایی برای گوشی‌های تلفن همراه ایجاد کند. این موضوع برای شکستن این انحصار اهمیت زیادی دارد، چرا که گوشی‌ها منهای سرویس‌های جاسوسی، یک ابرجاسوس به نام اندروید دارند، این سیاست در گوشی‌های آیفون نیز وجود دارد. اپل جدی‌تر از هر کمپانی دیگری موضوع تحریم‌های علیه ایران را دنبال کرده و در همان ابتدا تحریم‌های ایران، سریعاً آنها را روی گوشی‌های تلفن همراه اعمال کرد. در کشوری مانند کره جنوبی که حیاط خلوت آمریکا محسوب می‌شود، گوشی‌های آیفون خرید و فروش نمی‌شود، چرا که کره‌ای‌ها اعتقاد دارند که باید از محصولات خودشان حمایت کنند. این یک موضوع اساسی است که باید وابستگی را به آن کم کنیم،‌ البته در اولویت اول، بحث سیستم عامل برای جایگزینی اندروید است که باید انجام شود.

چرا در مقطعی که تلگرام فیلتر شد و هزینه‌های زیادی برای این کار شد، دوباره اجازه فعالیت مجدد به آن دادند، چرا که در آن زمان نهادهای بالادستی به این نتیجه رسیدند که باید مشکل پیام‌رسان‌های داخلی را حل کرد، اما بازگشایی مجدد تلگرام تمامی معادلات را به هم زد و همه فعالیت‌هایی که برای مهاجرت کاربران به سوی پیام‌رسان‌های داخلی انجام شده بود بی‌نتیجه ماند.

بازگشایی مجدد تلگرام، معادلات را به هم ریخت

فارس: برخی از پیام‌رسان‌های داخلی، عدم ایجاد زیرساخت لازم و پهنای باند مناسب را دلیل ناکامی می‌دانند، نظر شما چیست؟

موسویان: تلگرام در برهه‌ای از زمان با منتقل کردن سرورهای خودش به داخل کشور، گردش مالی زیادی را برای ایجاد زیرساخت فراهم کرد و بر همین اساس،‌ پهنای باند بیشتری پیدا کرد و درآمدهای زیادی از این قضیه به دست آمد. یکی از ملاحظاتی که در حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی وجود داشت، موضوع ارائه تسهیلات به آنها بود. ارائه ۵تومان میلیارد وام با ملاحظات و سختگیری‌های زیاد کار را برای پیام‌رسان ها دشوار می‌کرد، همچنین این ۵ میلیارد تومان برای این پیام‌رسان ها کارساز نبود و یکی از مواردی که برای حمایت از پیام‌«سان های داخلی مطرح شد ولی به آن عمل نشد این بود که اپراتورهای تلفن همراه با پیام‌رسان‌های داخلی مشارکت کنند و به دلیل گردش مالی بالایی که دارند، تسهیلات به این پیام‌رسان‌ها ارائه کنند، اما این امر محقق نشد.

یکی از گِله‌های بزرگ که برای من همچنان جای سؤال دارد این است که چرا در مقطعی که تلگرام فیلتر شد و هزینه‌های زیادی برای این کار شد، دوباره اجازه فعالیت مجدد به آن دادند، چرا که در آن زمان نهادهای بالادستی به این نتیجه رسیدند که باید مشکل پیام‌رسان‌های داخلی را حل کرد، اما بازگشایی مجدد تلگرام تمامی معادلات را به هم زد و همه فعالیت‌هایی که برای مهاجرت کاربران به سوی پیام‌رسان‌های داخلی انجام شده بود بی‌نتیجه ماند.

پیام رسان داخلی به اندازه ساخت موشک مهم و استراتژیک است

فارس: و حرف آخر…

موسویان: بسیاری از پدیده‌های نوظهور اهمیت‌شان در حفظ استقلال، کمتر از مواردی نیست که در بحث نظامی با آنها درگیر هستیم، وقتی درباره موشک حرف می‌زنیم، دیگر موضوع هزینه‌ فایده و سود مطرح نیست و پروژه با سرعت جلو می‌رود. باید به این نتیجه رسید که پیام‌رسان‌ها نیز از همین موارد هستند، چرا که وزارت ارتباطات نیز یک نهاد دولتی است و برای وام دادن و حمایت کردن از پیام‌رسان‌های داخلی با مشکلات زیادی مواجه است، لذا باید این موضوع را نیز استراتژیک ببینیم. ما در حال گذار و رسیدن به یک تمدن جدید هستیم که زیرساخت‌ها و قوانین مخصوص خودش را دارد.

مکرون، ترزا می و آنجلا مرکل هر سه تأکید کردند که آمریکا با واتساپ و فیسبوک اروپا را محاصره کرده، چرا که در سال ۲۰۱۶ در اتحادیه اروپا قوانینی تصویب شد که تا ۲۵ می ۲۰۱۸ باید این قوانین در همه کشورها اجرایی می‌شد، اما ۳۴ شرکت آمریکایی این قوانین را به رسمیت نشناختند و انحصار خود را در اروپا به رخ کشیدند. این موضوع نشان از اهمیت ایجاد پیام‌رسان‌های داخلی دارد، چرا که به استقلال کشورها کمک می‌کند.