دسترسی ها

علیرغم گذشت مدت زیادی از آغاز فرآیند ایجاد شبکه ملی اطلاعات، شاهد عقب‌ماندگی در این حوزه هستیم.

شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل نسبت به شبکه جهانی اینترنت و کاملاً داخلی با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی برای آحاد مردم در سراسر کشور با تضمین کیفیت تعریف شده است. در سال‌های اخیر فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی مختلف و دردسرها و حواشی به وجود آمده پیرامون آن در بستر اینترنت یا همان شبکه جهانی اطلاعات لزوم وجود شبکه ملی اطلاعات را بیش از پیش روشن کرده است.

در هفته‌های اخیر انتشار ویدئو‌های نامتعارف از مدارس مقاطع مختلف و پیش از آن هم ماجرای قتل مصطفی قاسمی طلبه همدانی بار دیگر اهمیت به کارگیری شبکه ملی اطلاعات در راستای دسترسی به اطلاعات ملی را هویدا کرده است؛ شبکه‌ای که لزوم وجود آن براساس دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب شکل گرفته است. حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای پیش از این بارها در فرمایشات خود در خصوص دغدغه‌هایشان در حوزه فضای مجازی بر لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات تاکید کردند.

با وجود تاکیدات رهبر انقلاب در خصوص ایجاد این شبکه اما همچنان برخی از مسئولان اجرایی کشور بر سر تعریف شبکه ملی اطلاعات اختلاف نظر عمیق دارند. عدم پاسخگویی مسئولان در خصوص اجرایی شدن چنین طرحی در سطح ملی موضوعی است که سبب شده در گزارش پیش رو آنچه را که در مسیر ایجاد این شبکه ملی گذشته است، بازخوانی کنیم.

شبکه جهانی اینترنت با مبدأ یک باغ در کالیفرنیا آمریکا در حال حاضر با امکان دسترسی به اطلاعات میلیون‌ها کاربر خود در سراسر جهان همچون چاقویی دولبه در کنار تمام مزیت‌هایی که به کاربران خود داده است، آنان را در برابر مشکلات بزرگی قرار داده است.  جنگ نرم، نفوذ فرهنگی، از بین رفتن سرمایه‌های اعتقادی مردم و عدم رعایت اخلاق در فضای مجازی تنها گوشه‌ای از  تهدید‌های این شبکه جهانی است.

انحصار اینترنت در آمریکا سبب شده است حاکمیت کشور‌های مختلف در مواجهه با تخلفات و جرائم اینترنتی در داخل کشور خود نتواند آزادی عمل داشته باشند. بر این مبنا در لحظه وقوع جرائم اینترنتی این کشورها به دلیل عدم تسلط بر شبکه جهانی و سلطه آمریکا بر آن نمی‌توانند وقوع حوادث اینترنتی را پیگیری کنند و در نتیجه به راحتی عرصه  بر متخلفان اینترنتی باز است.

شبکه ملی اطلاعات که بر اساس تأکیدات رهبر معظم انقلاب مورد توجه قرار گرفته است، تنها در کشور ما مطرح نشده است ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، قانون ایجاد اینترنت مستقل با خروج این کشور از اینترنت جهانی و سرور‌های بزرگ خارجی را امضا کرده است. این کشور از حدود ده سال پیش بر لزوم ایجاد یک سیستم اینترنتی مستقل از غرب تاکید و برای آن برنامه‌ریزی کرده بود. در روسیه موتور جستجویی که اکثر مردم استفاده می‌کنند یاندکس است. شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده مردم روسیه Vkontakte یا MoiMir است که هر دو محصول بومی این کشور هستند.

بررسی تاریخچه شبکه ملی اطلاعات در کشور

در اواخر سال ۱۳۸۴ بحث شبکه ملی اینترنت در کشور مطرح و مهمترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه در آن سال کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد. در اسفند سال ۱۳۸۴، بر اساس تصمیم هیئت دولت مقرر شد شبکه ملی اطلاعات طی ۳ سال به بهره‌برداری برسد و طراحی‌های کلی این شبکه نیز انجام شود. در سال ۱۳۸۵ قرار شد پروژه اینترنت ملی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران انجام شود و در سال ۱۳۸۶ نیز همین موضوع تکرار شد و این بار برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری اینترنت ملی در سال‌های ۸۶ تا ۸۸ در هیئت وزیران تصویب شد. با توجه به الزامات سند چشم‌انداز بیست ساله در سال ۱۳۸۹ موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید شبکه ملی اطلاعات به صورت جدی‌تر مطرح شد؛ به طوری که کلیات موضوع در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه مطرح شد.

در نخستین روز‌های تیرماه سال ۱۳۹۴، حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلی برنامه‌ پنج‌ساله‌ی ششم توسعه را ابلاغ کردند که هفت بند از ۸۰ بند ابلاغیه سیاست‌های کلی شامل سرفصل امور فناوری اطلاعات و ارتباطات بود. موضوع شبکه ملی اطلاعات و تأمین امنیت آن یکی از اساسی‌ترین موارد مطرح شده در این بخش است.

اصول ابلاغیه رهبر معظم انقلاب در امور فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی ششم توسعه:

کسب جایگاه برتر منطقه در توسعه‌ی دولت الکترونیک در بستر شبکه‌ی ملی اطلاعات.

توسعه‌ی محتوا در فضای مجازی بر اساس نقشه‌ی مهندسی فرهنگی کشور تا حداقل پنج برابر وضعیت کنونی و بومی‌سازی شبکه‌های اجتماعی.

ایجاد، تکمیل و توسعه‌ی شبکه ملی اطلاعات و تأمین امنیت آن، تسلط بر دروازه‌های ورودی و خروجی فضای مجازی و پالایش هوشمند آن و ساماندهی، احراز هویت و تحول در شاخص ترافیکی شبکه به‌طوریکه ۵۰ درصد آن داخلی باشد.

بهره‌گیری از موقعیت ممتاز کشور با هدف تبدیل ایران به مرکز تبادلات پستی و ترافیکی ارتباطات و اطلاعات منطقه و گسترش حضور در بازار‌های بین‌المللی.

حضور مؤثر و هدفمند در تعاملات بین‌المللی فضای مجازی.

افزایش سهم سرمایه‌گذاری زیرساختی در حوزه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات تا رسیدن به سطح کشور‌های برتر منطقه.

توسعه‌ی فناوری فضایی با طراحی، ساخت، آزمون، پرتاب و بهره‌برداری از سامانه‌های فضایی و حفظ و بهره‌برداری حداکثری از نقاط مداری کشور.

مرکز ملی فضای مجازی پس از صدور ابلاغیه رهبر معظم انقلاب، «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» را منتشر کرد و در سال ۱۳۹۶ متن “سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات” با هدف تدوین الزامات این شبکه در قالب یک سند در جلسه سی‌وسوم و سی‌وپنجم شورای عالی فضای مجازی کشور تصویب و ابلاغ شد. محور‌های شش گانه الزامات شبکه ملی اطلاعات، عبارتند از: زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، استقلال، مدیریت، خدمات، سالم‌سازی و امنیت و نیز تعرفه و مدل اقتصادی شبکه ملی اطلاعات همراه با الزامات فرهنگی شبکه.

سازمان‌ها و ارگان‌های دست‌اندرکار شبکه ملی اطلاعات که در سند مذکور برای آنان تعیین وظیفه شده است، عبارت‌اند از:

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان‌ها متبوع

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

وزارت آموزش و پرورش

مجلس شواری اسلامی

صداوسیما

سازمان تبلیغات اسلامی

شورا‌های عالی

شهرداری‌ها، اپراتور‌ها و سندیکا‌های مرتبط با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

اهداف کیفی ایجاد شبکه ملی اطلاعات که در سند مذکور آمده است، عبارت‌اند از: معماری قابل ارتقاء برای شبکه ملی اطلاعات، بومی‌سازی فناوری‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری با تکیه بر نرم‌افزار‌های متن‌باز و توسعه معماری باز، بالا بردن جایگاه ایران در رتبه‌بندی توسعه ارتباطات، افزایش درصد نفوذ اینترنت در کشور مطابق با استاندارد‌های جهانی، بهبود وضعیت شاخص‌های آمادگی الکترونیکی، ایجاد زمینه‌های لازم برای توسعه علمی کشور، ایجاد زمینه‌های نوین شغلی و اقتصادی و افزایش تولید ناخالص ملی، ارتقاء شاخص‌های امنیتی، پایین آوردن ریسک ضربه پذیری و مقابله با تحریم‌های احتمالی،ایجاد امنیت و مصون ماندن اطلاعات از حملات اینترنتی، برطرف کردن نیاز‌های کشور در حوزه‌های کسب و کار الکترونیکی، سلامت الکترونیک و آموزش الکترونیک، ایجاد موتور جستجوگر ملی، ایجاد ایمیل ملی در شبکه ملی اطلاعات، ایجاد تلویزیون اینترنتی، ویدئو درخواستی، آموزش از راه دور، دورکاری، سلامت الکترونیک و تجارت الکترونیک، روی شبکه ملی اطلاعات.

مهم‌ترین اهداف کمی شبکه ملی اطلاعات که در سند مذکور آمده است، عبارت‌اند از: دسترسی کاربران ایرانی به پهنای باند ۲۰ مگا بیت بر ثانیه در شبکه ملی اطلاعات، کسب رتبه دوم منطقه‌ای سرانه پهنای باند و سایر شاخص‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان برنامه.

رهبر معظم انقلاب پیش‌تر در دیدار با مسئولان نظام فرمودند: «امروز فضای مجازی مخصوص ما که نیست، همه‌ دنیا امروز درگیرند با فضای مجازی؛ کشور‌هایی که شبکه‌ ملی اطلاعات درست کرده‌اند و [فضای مجازی را] کنترل کرده‌اند به نفع خودشان و به نفع ارزش‌های مورد نظر خودشان، یکی دو تا نیستند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملت را از فضای مجازی محروم کنیم؛ نه، معنایش این نیست.»

هفته گذشته در جدیدترین واکنش‌ها در رابطه با ایجاد شبکه ملی اطلاعات حجت‌الاسلام و المسلمین منتظری دادستان کل کشور با دعوت از محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: وزیر ارتباطات بیاید و در تلویزیون پاسخگوی سؤالات ما باشد و بگوید چرا شبکه ملی ارتباطات که خواسته رهبر معظم انقلاب و شورای عالی فضای مجازی است، اجرا نمی‌شود.

وزیر ارتباطات پیش از این همیشه در مواجهه با سؤال در خصوص چرایی اجرایی و عملیاتی نشدن شبکه ملی اطلاعات اعلام می‌کرد: آنچه در قانون برنامه پنجم توسعه آمده است به لحاظ فنی از دید همه اجرایی شده است، اما در خصوص لفظ شبکه ملی اطلاعات، اختلاف نظر‌ها زیاد است و امروز درباره لایه زیرساخت این شبکه سندی در اختیار داریم و امیدواریم در لایه خدمات و محتوا هم که حوزه‌های مهم و اثرگذاری است شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی به سندی واحد برسند تا روند انجام امور به خوبی پیش برود.

این اظهارنظر آذری جهرمی سبب شده است تا این سوال به وجود آید که آیا وظیفه وزارت ارتباطات تنها آماده‌سازی زیرساخت‌ها است؟ آذری‌جهرمی در حالی دم از فراهم کردن زیرساخت می‌زند که دو بخش دیگر  اجرایی شدن شبکه ملی اطلاعات یعنی خدمات و محتوا را بر عهده  سازمان‌های متبوع وزارتخانه خود نمی‌داند.

وزیر جوان کابینه دولت دوازدهم مدعی است: وزارت ارتباطات در لایه محتوا مسئولیتی ندارد، زیرا در لایه خدمات تسهیل کننده و در لایه زیرساخت اجرا کننده است، بنابراین دغدغه‌ای که در جامعه وجود دارد به دو لایه محتوا و خدمات مربوط می‌شود. او در ادامه تاکید کرده است: وزارت ارتباطات همواره در کنار سایر دستگاه‌ها حضور دارد تا آن‌ها بتوانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند.

اما در واقعیت آنچه تاکنون عملیاتی شده است نشان می‌دهد این ادعا تنها در حد همین کلمات باقی مانده است چراکه برخلاف ادعای وزیر ارتباطات در زمینه فراهم کردن زیرساخت شبکه ملی اطلاعات هنوز قدم‌های مؤثری برداشته نشده است. ادعای آذری جهرمی هم به تهیه زیرساخت یا همان تجهیزات فیزیکی و فنی خلاصه شده است؛ امکاناتی در شرایط فعلی در اختیار شبکه جهانی اینترنت قرار گرفته است و لزوماً به معنای شبکه ملی اطلاعات نیست. در واقع وزارت ارتباطات زیرساخت شبکه را ایجاد کرده است، زیرساختی که می‌تواند در اختیار هر شبکه‌ای قرار گیرد و در حال حاضر به دلیل عدم وجود شبکه ملی اطلاعات، در اختیار همان شبکه جهانی اینترنت قرار گرفته است.