دسترسی ها

یکی از فضاهای مؤثر در ترویج یا تخریب زبان فارسی اصیل، فضای مجازی است و به همین دلیل باید در این زمینه توجه ویژه‌ای به آن شود.

به گزارش فمپ از باشگاه خبرنگاران جوان، دیدار سالانه شاعران و اهالی فرهنگ با رهبر معظم انقلاب، در نیمه ماه مبارک رمضان  برگزار شد و در این دیدار حضرت آیت الله خامنه‌ای دیدگاه‌ها و دغدغه‌های خود را نسبت به وضعیت زبان فارسی و آینده آن مطرح کردند. رهبر انقلاب در بخشی از سخنان خود  با ابراز نگرانی در خصوص زبان فارسی فرمودند: «در جریان عمومی، زبان فارسی در حال فرسایش است.»

در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی کاربرمحور، به عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای اجتماعی  که کاربران در جایگاه فعالان اجتماعی در آن در حال تعامل هستند، هرکدام  از این شبکه‌ها در جایگاه رسانه‌ای پرقدرت قرار گرفته‌اند. نفوذ زبان محاوره در این شبکه‌های پرمخاطب و بکارگیری الفاظ زبان‌های بیگانه سبب شده است تا به جای انعکاس زبان درست، صحیح و معیار، الفاظ غلط و برگرفته از سایر زبان‌ها در میان کاربران پیامرسان‌های بومی و غیربومی ترویج پیدا کند. ورود لغات فرنگی در زبان فارسی برای رساندن معنا سبب شده است این لغات همه‌گیر شوند و در دل مکالمه روزمره مردم جا پیدا کنند.

با توجه به دغدغه رهبر انقلاب در خصوص آینده زبان فارسی، در شرایط فعلی که بدون توجه به اصالت خط و زبان فارسی کاربران در حال فعالیت در فضای مجازی هستند، دستگاه‌های مرتبط با فضای مجازی آیا زنگ خطر تغییر بنیادی زبان مکتوب فارسی را در این فضا شنیده‌اند؟

در حال حاضر کاربران فضای مجازی چه در پیامرسان‌های داخلی و چه در شبکه‌های اجتماعی خارجی  فعالیت خود را در این فضا در محیط تلفیق شده از زبان فارسی در کنار لغات و اصطلاحات نامأنوس فارسی پیش می‌برند. یکی از آفت‌ها فراگیر در فضای مجازی کوتاه کردن کلمات به دلیل سرعت عمل در این فضا است که توسط کاربران به جان زبان فارسی افتاده است. همین امرسبب شده است تا با توجه به نگرانی و دغدغه مقام معظم رهبری درباره زبان فارسی که در گذر از قرن‌های متمادی و با پشت سر گذاشتن حوادث تاریخی مختلف در نتیجه تلاش چهره‌های شاخص ادبی به دست ما رسیده است، این موضوع را در حوزه فضای مجازی به عنوان یکی از فضاهای جریان‌ساز و مؤثر مورد بررسی قرار دهیم.

حسین نوری‌خواه مدرس دانشگاه، پژوهشگر فضای مجازی و فناوری اطلاعات ، در این خصوص گفت: در فضای مجازی با توجه به اینکه زبان نرم‌افزارها و خیلی از ابزارهایی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، فارسی نیست، عملاً به نوعی در اینجا زبان فارسی به حاشیه می‌رود. خیلی از کلماتی که می‌بینیم بعضاً نسل جدید استفاده می‌کند، کلمات انگلیسی‌ای است که کم‌کم در حال جا افتادن است در حالی که معادل آن در زبان فارسی وجود دارد. یکی از راهکارهای خوب که می‌شود برای حفظ و صیانت از زبان فارسی دنبال کرد این است که حداقل اگر از نرم‌افزارهای متنوعی استفاده می‌کنیم که ایرانی نیستند، این امکان فراهم شود که این نرم‌افزارها بتوانند به زبان فارسی هم عرضه شوند.

نور‌ی‌خواه معتقد است: خیلی از نرم‌افزارهای متن‌باز یا open source این قابلیت را دارند که اگر کاربران ایرانی مشارکت کنند می‌توان این آنها را به فارسی برگرداند تا با همین ویژگی‌ها کاربران بتوانند به زبان فارسی هم از آن استفاده کنند. حتی در برخی از وبسایت‌ها و در برخی از ابزارها این امکان فراهم شده است. بعضی از کشورها هم در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اگر بخواهیم مثال بزنیم مثلاً کشور آلمان در این زمینه سرمایه‌گذاری خوبی کرده و بسیاری از نرم‌افزارهای بزرگ را به زبان خودش ترجمه و البته ویژگی‌های لازم را برای استفاده توسط مردم و دولت فراهم کرده است. در برخی از شهرهای آلمان مثلاً سیستم عامل لینوکس خیلی خوب مورد استفاده قرار گرفت و به زبان آلمانی هم هست. بنابراین یکی از وجوه این مسئله استفاده از ابزارها و نرم‌افزارهای فارسی است. وجه دیگر این است که ابزارهای پردازش خط و زبان فارسی هرچقدر بیشتر در دسترس باشند، قاعدتاً بهتر می‌توان زبان فارسی را در این نرم‌افزارها عرضه کرد.

این کارشناس فضای مجازی در ادامه تاکید کرد: در حال حاضر تبدیل متن به گفتار برای زبان فارسی، تشخیص متن فارسی به طور ماشینی، تشخیص صوت فارسی، تشخیص دستخط فارسی و بسیاری از این‌ها نیازمند توجه دولت و حاکمیت است که با سرمایه‌گذاری بر روی نرم‌افزارهایی که چنین کارهایی را انجام می‌دهند و حتی زبان فارسی را پردازش می‌کنند، بتوانند به نوعی ابزار مناسبی را برای کار کردن با زبان فارسی در محیط پردازشی رایانه فراهم کنند. متاسفانه در حال حاضر نسبتاً این ابزارها در مقایسه با ابزارهای دیگر مثل انگلیسی واقعاً ضعیف و بعضاً معدود دانشگاه‌هایی هستند که در این زمینه کار می‌کنند. به نظر می‌رسد برای اینکه ما ابزارهای خوبی برای تبدیل شدن داشته باشیم سرمایه‌گذاری خیلی بیشتری را می‌طلبد.

نوری‌خواه با اشاره به نقش شورای عالی و مرکزی ملی فضای مجازی در این زمینه گفت: پیش از این شورای عالی فضای مجازی فعالیتی در این زمینه داشت؛ شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی در این زمینه نقش جدی دارند و می‌توانند موثر واقع شوند. همین طور وزارت ارتباطات در این زمینه باید سرمایه‌گذاری کند، با توجه به اینکه برای بخش خصوصی بعضاً خیلی سخت است که در این زمینه ورود کنند. موضوعاتی هم هست که تحقیقاتی است و دانشگاه‌ها باید سرمایه‌گذاری کنند یا حداقل روی آن کار کنند و با پشتیبانی سایر دستگا‌ه‌ها این کار صورت گیرد.

وی در انتها با اشاره به نقش محتوا در فضای مجازی بیان کرد: در نهایت بحث محتوا هم هست، اگر همه این ابزارها باشند، هرچقدر ما محتوای خوب و فاخر به زبان فارسی داشته باشیم، کمک می‌کند که به زبان فارسی کلمات و محتوای اصیل بتواند جای خود را باز کند. الآن در شبکه‌های اجتماعی خارجی که در کشور ما استفاده می‌شود، چون واقعاً فضا فضای قانونمندی نیست و کانال‌ها و گروه‌های مختلفی که برای عرضه محتوا فعالیت می‌کنند، بعضاً تابع هیچ شرایط و قانونی نیستند و نه‌تنها به لحاظ زبان فارسی شکسته و نامناسب بلکه به لحاظ محتوا هم محتواهای نامناسبی را عرضه می‌کنند. قاعدتاً قانونمند شدن شبکه‌های اجتماعی هم می‌تواند کمک جدی به ارتقا زبان فارسی و فراتر از آن ارتقا محتوا به صورت کلی کند. این ابزارها و محتواها در کنار هم می‌توانند به نوعی به ارتقا خط و زبان فارسی در فضای مجازی کمک کنند.

اسماعیل آذر استاد دانشگاه و مجری باسابقه برنامه تلویزیونی «مشاعره» در گفتگو باگفت: هیچ کاری نیست که درست صورت گیرد و نتیجه‌ای را دربرنداشته باشد. اما آن کار چگونه باشد و ما دنبال چه نتیجه‌ای باشیم و برای چه هدفی آن را طرح کنیم، واجد اهمیت است. در ابتدا ما باید مسئله خود را در فضای مجازی پیدا کنیم، مسئله این است قبل از ورود و آمدن فضای مجازی ما باید این فکرها را می‌کردیم. حالا که این فکرها را نکردیم و فضای مجازی آمده است و گاهی خسارت جدی نه به زبان فارسی بلکه به آبروی دیگران می‌زند و از حقیقت‌ها و نهادهای درست فارسی هم دور شده است، یعنی زبان نوشتاری همان زبان گفتاری می‌شود که این خودش یک ضرر و آسیب است. اما باید در فضای مجازی چه کنیم؟ اندیشمندان در شورای عالی فضای مجازی باید بنشینند و کسانی که در این شورا پست و منصب دارند و در این مسیر نیستند باید از شخصیت‌هایی بزرگی که می‌توانند اندیشه خودشان را طرح کنند، کمک گیرند و با اندیشه اندیشمندان فضای مجازی حداقل سرو سامان گیرد.

وی در ادامه درباره تجربه حضور در شورای عالی فضای مجازی گفت: من خودم چند جلسه در این شورا دعوت شدم ولی افرادی که آنجا حضور داشتند و اظهارنظر می‌کردند اکثرشان در این زمینه کار نکردند، تحصیل نداشتند یا اطلاعاتی در این زمینه نداشتند. این شد که من هم پای کشیدم و دیگر در جلسه‌ها شرکت نکردم.

آذر در پایان تاکید کر:د در حال حاضر هیچ اقدامی در فضای مجازی در ارتباط با نخست زبان فارسی و بعد هم حرمت‌شکنی‌هایی که گاهی می‌شود، صورت نمی‌گیرد. من یک زمانی پیشنهاد دادم آنقدر مطالب شیرین بفرستیم و فضاها را مشحون مطالب جذاب زبان فارسی کنیم که مردم و  کاربران به این سو کشیده شوند ولی خب نه کسی از ما سوال می‌پرسد و نه تا جایی که من در جریان هستم از کس دیگری هم سوال می‌شود.

اسماعیل امینی، شاعر طنزنویس کشورمان نیز درباره جایگاه زبان فارسی در فضای مجازی ، با شخصی خواندن فضای مجازی تاکید کرد: این امکان وجود ندارد که در این فضا برنامه‌ریزی و توصیه‌ای صورت بگیرد. اگر قرار است فعالیتی در راستای استفاده از زبان فارسی اصیل در فضای مجازی صورت گیرد، در قدم اول باید به سراغ جایگاه‌های قابل دسترس مثل کتاب‌های آموزشی و نظام آموزش و پرورش کشورمان برویم و پیش از آنکه وظیفه‌ای برای فضای مجازی تعریف کنیم باید رسانه‌ها و مطبوعات کشور را برای تحقق این امر ملزم بدانیم. خطاهای واردشده در زبان فارسی نتیجه شیوه کار سیستم آموزشی فعلی است که دانش‌آموزان را تست‌محور کرده است.