دسترسی ها

پیشرفت فناوری در فضای مجازی، از جهات مختلف موجبات تسهیل تبادل اطلاعات و ارتباطات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خصوصا در عرصه بین المللی گردیده است. با وجود این سوء استفاده و بهره برداری نامناسب از این تکنولوژی های مدرن، زمینه نقض کرامت و حقوق انسانی، هنجارهای اجتماعی و ارزش های اخلاقی را فراهم کرده است و در این میان برخی گروه ها از جمله کودکان و نوجوانان به عنوان گروه های آسیب پذیر، بیشتر از سایر افراد بشر در معرض نقض حقوق بنیادین و آسیب های جسمی و روانی قرار دارند.

باید گفت متاسفانه امروزه باپیشرفت تکنولوژی های ارتباطی مدرن، شاهد پدیده ای جدید به نام کودکان کار مجازی هستیم که نقض بسیاری از حقوق بنیادین و اساسی کودکان است. کار کودک، ابتدا واژه ای بود که در معنای استخدام کودکان در کارخانه ها به کار می رفت اما این واژه اکنون به طور کلی به کلیه فعالیت های کودک اطلاق می شود که به لحاظ روانی، جسمی و اخلاقی یا اجتماعی، خطرناک و آسیب رسان باشد و همچنین مزاحم تحصیل کودک باشد.

**حمایت از کودکان در اسناد و قوانین بین المللی

شیوع پدیده کودکان کار در فضای مجازی در حالی است که حمایت از کودکان در اسناد و قوانین مختلف بین المللی مورد توجه قرار گرفته است؛ برای نمونه در ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک چنین آمده است: «دولت های عضو، حق کودک جهت مورد حمایت قرار گرفتن در برابر استثمار اقتصادی و انجام هر گونه کاری که زیان بار بوده و یا توقفی در آموزش وی ایجاد کند و یا برای سلامت جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی و یا پیشرفت اجتماعی کودک مضر باشد را به رسمیت می شناسد.»

یکی از مفاهیم مهم در این ماده قانونی، اشتغال مضر برای کودک است؛ مفهوم اشتغال مضر برای سلامت جسمی روحی و اخلاقی کودک در رابطه با پدیده کودکان کار مجازی قابل استناد می باشد که در این باره باید به این سوال پاسخ داد که آیا استخدام کودک در امور تبلیغاتی در فضای مجازی به سلامت یا آموزش وی لطمه می زند؟ و باعث اختلال رشد بدنی، فکری و یا اخلاقی وی می گردد یا خیر؟

در این باره مهین شهسواری مدرس دانشگاه و کارشناس علوم ارتباطات می ­گوید: متأسفانه کارکردهای شبکه‌های اجتماعی بزرگسالان آسیب جدی را به کاربران کودک وارد کرده است، کافی است تصور کنید که یک کودک با انتشار ویدئو از پوشش یا غذایی که تست می‌کند چقدر مورد هجمه با تشویق کاربران قرار می‌گیرد و این مقدار هیجانات وارد شده به کودک چه آسیب‌های جبران پذیری را وارد می‌کند.

به گفته این مدرس دانشگاه متأسفانه بسیاری از والدین به دلیل نداشتن سواد رسانه‌ای لازم ناخواسته کودکان خود را به این‌گونه فعالیت‌ها سوق می‌دهند که عملاً این کار هرچند با اشتیاق و میل کودک همراه است ولی به دلیل اینکه کودک هیجانات منفی و مثبت بیش‌ازحد تصوری را تجربه می‌کند به‌نوعی بیشتر از کودک کار در فضای حقیقی دچار آسیب می‌شود.

سعید رحیمی، روانشناس کودک و استاد دانشگاهنیز معتقد است: امروزه بهره‌کشی از کودکان یا همان بردگی مدرن کودکان در دو حوزه کار اجباری که مربوط به کودکان کار می‌شود و بخش دیگری هم مربوط به بردگی جنسی کودک مطرح است که از کودک و نوجوان در این حیطه سوء استفاده می‌شود.

به گفته این استاد دانشگاه سوءاستفاده از کودکان در فضای مجازی نوعی تضییع حقوق انسانی افراد است و از علل این آسیب‌ها می‌توان به ناآگاهی والدین، خلأ پدر یا مادر یا حتی هردو در زندگی کودکان، چرخه‌های خشونت، فقر و محرومیت‌ها که در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و البته تبعیض و بهره‌کشی اقتصادی از این کودکان اشاره کرد.

**سلب حقوق اولیه کودک با کار کردن در فضای مجازی

نکته مهم و قابل تأمل برای تبیین پدیده کودک کار مجازی این است که مبنای ممانعت از استفاده کودکان برای انجام فعالیت های اقتصادی در فضای مجازی، محدود به آسیب های فیزیکی به لحاظ توانایی جسمی آنها نیست و اولویت این ممنوعیت به خاطر سلب حقوق اولیه یک کودک مثل حق بازی است که در اسناد و قوانین بین المللی مورد توجه قرار گرفته است؛ برای نمونه ماده ۳۱ کنوانیسون حقوق کودک، حق بازی و فعالیت های خلاقانه و شرکت آزادانه در حیات فرهنگی و هنری را برای کودک به رسمیت شناخته است. مفاهیم آرامش، فراغت، بازی و تفریح در مقابل و متضاد کار می باشند.

 بدین ترتیب می توان گفت استفاده از کودکان در تبلیغات تجاری، به نوعی می تواند محدود کننده یا شاید هم سلب کننده حقوق مندرج در این ماده به شمار آید، لذا هر گونه نگاه والدین به منفعت مالی این تبلیغات، نوعی سوء استفاده از کودک به شمار می آید؛ زیرا در خلال این نوع از کار کودکان در فضای مجازی، چیزی به عنوان زمینه رشد یا کشف استعداد برای کودک به چشم نمی خورد.

** ضرورت حمایت حقوقی از کودکان در فضای مجازی

گرچه بنا بر قوانین ایران، می توان گماردن کودکان کار در فضای مجازی را مشمول ماده ۷۹ قانون کار مصوب ۱۳۶۹ در به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام ممنوع دانست – که طبق این قانون متخلف به جریمه نقدی و در صورت تکرار به حبس محکوم می شود- و کودکان را مورد حمایت قانونی قرار داد ولی در مجموع باید گفت  حمایت حقوقی موثر و مستقیم در خصوص کودکان کار مجازی در قوانین و مقررات کشور ما به چشم نمی خورد و این می تواند ریشه در جدید بودن این موضوع داشته باشد.

به هر حال بهره کشی از کودکان در فضای مجازی مانعی برای رشد همه جانبه و اعمال حقوق اساسی کودکان، از جمله حق بازی و تفریح و نیز حق حریم خصوصی به شمار می آید و باید این مساله با وضع قوانین و مقررات مناسب در مجلس شورای اسلامی ملاحظه شود و حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بیشتر از گذشته مدنظر واقع شود.

• منبع خبر : خبرگزاری تسنیم