دسترسی ها

رسانه‌ها و فضای مجازی به جزئی جدایی‌ناپذیر در زندگی افراد در عصر حاضر تبدیل شده‌اند. فضای مجازی دنیایی غیر ملموس اما وسیع و پر جاذبه است که امروزه با زندگی حقیقی افراد پیوندهای ناگسستنی دارد و گاه در زندگی فرد سهم بیشتری نسبت به دنیای واقعی ایفا می‌کند. بی حد و مرزی و وسعت این فضا که از جاذبه‌های بارز آن است می‌تواند آسیب‌های بسیاری در پی داشته باشد. اکثر والدین می‌کوشند فرزندان خود را در دنیای واقعی کنترل و مدیریت کنند اما ناآگاهانه آنها را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی رها می‌کنند.

با توجه به افزایش استفاده افراد از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و تأثیر مستقیم آن بر نوجوانان گفت‌وگویی با سهیلا خالقی تبار، کارشناس ارشد روانشناسی و مدرس دانشگاه انجام دادیم.

در خصوص اهمیت دوران نوجوانی که مورد تأکید علم روانشناسی است توضیح بدهید:

خالقی تبار: دوره نوجوانی دوره‌ای بسیار مهم و تأثیرگذار در زندگی افراد محسوب می‌شود چون این دوره، دوران گذر از مرحله کودکی به بزرگسالی بوده و هویت افراد در این سن شکل می گیرد و تثبیت می‌شود. آنچه در مورد دوران نوجوانی اهمیت دارد این است که  هر آنچه از دوران کودکی تا دوران نوجوانی در زندگی افراد رخ می دهد موجب شکل‌گیری هویت آنان می شود و تاثیر مستقیم بر رفتار و شخصیت افراد در دوران بزرگسالی می‌گذارد. به بیان دیگر دوران نوجوانی زمان پی‌ریزی هویت و شخصیت فرد در بزرگسالی است.

تأثیر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر زندگی نوجوانان چگونه است؟

خالقی تبار: دوران نوجوانی را  دوران بلوغ و دوران طوفانی زندگی می‌نامیم زیرا حساسیت و تاثیرپذیری افراد در این سن بیشتر از سنین دیگر است،  بنابراین به مراقبت خاص و ویژه‌ای نیاز دارد. افراد در این سن به دنبال کسب هویت و مطرح کردن خودشان هستند به همین دلیل برای والدین داشتن زبان مشترک و برقراری ارتباط با نوجوانان سخت است از این رو دنیای مجازی و غرق شدن در آن  آسیب‌های متفاوت زیادی برای نوجوانان در پی دارد. شبکه‌های اجتماعی با جذابیت بالا و تنوع بسیار زیاد اعتیاد آورند و موجب  وابستگی شدید به ویژه در سنین نوجوانی می‌شوند. اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی در برخی افراد تا حدی است که  اگر فرد یک روز دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی نداشته باشد، دچار پریشانی، تغییر رفتار، پرخاش و عصبانیت می‌شود؛ در بین معتادان به شبکه‌های اجتماعی همه گروه‌های سنی به چشم می‌خورند اما به علت جذابیت ظاهری شبکه‌های مجازی و ویژگی‌های دوره نوجوانی حالت اعتیادآور در نوجوانان بیشتر به چشم می‌خورد که این باید یک زنگ خطر برای والدین باشد.

آسیب‌های فضای مجازی برای نوجوانان چیست؟

خالقی تبار: شبکه‌های اجتماعی که امروزه به زندگی همه افراد و نوجوانان راه یافته‌اند علاوه بر اعتیاد پیامدهای منفی بسیاری دارند. یکی از پیامدهای منفی شبکه‌های اجتماعی تاثیر بر هویت نوجوانان است. شبکه‌های اجتماعی با دخالت در روابط عاطفی و کاهش میزان ارتباطات اجتماعی واقعی فرد بر اهداف آینده وی تاثیر می‌گذارند.

شبکه‌های اجتماعی به نوجوانان آموزش می‌دهد  ارتباطات غیر مستقیم و پنهانی  داشته باشند. ارتباطات مجازی با ارتباطات دنیای واقعی کاملا متفاوت است.

به علت اینکه در فضای مجازی  حریم خصوصی از بین می‌رود و چارچوبی برای انتقال اطلاعات وجود ندارد و نوجوانان در دوران بلوغ در فضای مجازی اطلاعات زیادی را در بحث مسائل جنسی بدست می‌آورند. درگیر شدن نوجوانان در شبکه‌های مجازی موجب می‌شود زمان زیادی را که می‌توانند صرف یادگیری مطالب مفید کنند، از دست بدهند. گوشه‌گیری، احساس گناه، شکست، ضعف مهارت‌های اجتماعی از دیگر پیامدهای منفی روانی _عاطفی شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به شمار می‌آید.

فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، آسیب‌های جسمی  نیز برای نوجوانان در پی دارد. نوجوانان در سن رشد و تکامل هستند استفاده زیاد از شبکه‌های مجازی موجب افتادگی سرشانه، تیک عصبی، دردهای چشمی می‌شود؛ از سوی دیگر به دلیل آنکه هنوز هویت و شخصیت افراد نوجوان کاملا شکل نگرفته است تزلزل، تناقض، ترویج سبک زندگی غربی، شبهه در اعتقادات و باورهای مذهبی نوجوان ایجاد می‌کند.

آیا شبکه‌های اجتماعی می‌تواند آینده نوجوانان را تحت‌الشعاع قرار دهد؟

خالقی تبار: آسیب‌های روانی و عاطفی ناشی از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر کسی پوشیده نیست. نوجوانان به علت دوستی‌های نافرجام که در فضای مجازی بین دو جنس مخالف شکل می‌گیرد دچار وابستگی بدون هدف شده.  در فرجام این ارتباطات، نرسیدن به سرانجام خوب می‌تواند با تنش‌های شدید روانی همراه باشد که آسیب‌های زیادی برای نوجوان از لحاظ عاطفی و روانی در پی خواهد داشت. این آسیب‌ها ممکن است بر زندگی آینده و تعهد و تک همسری نیز اثرگذار باشد.

فضای مجازی مانند پنجره‌ای بزرگ برای زندگی خصوصی افراد است

معتقدم  فضای مجازی مانند پنجره‌ای بسیار بزرگ برای زندگی خصوصی افراد است که رهگذران به راحتی می‌توانند جزییات خصوصی زندگی افراد را به راحتی مشاهده کنند.

میزان تاثیر شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بر دختران و پسران نوجوان با هم تفاوت دارد و چگونه است؟

خالقی تبار: تاثیر شبکه‌های مجازی بر دختران نوجوان بیش از پسران نوجوان است. دختران روحیه حساس‌تر و لطیف‌تری نسبت به پسران نوجوان دارند بنابراین بیشتر در معرض خطر هستند. دختران نوجوان ممکن است از لحاظ روانی مورد سوء‌استفاده و زورگیری فضای مجازی قرار بگیرند که متأسفانه در جامعه کنونی موارد بسیار زیادی را می‌بینیم و دختران به نوعی قربانی فضای مجازی می‌شوند.

چگونه می توان با پیامدهای منفی فضای مجازی مقابله کرد؟

خالقی تبار: ابتدا باید آسیب‌های فضای مجازی را به خوبی شناسایی کنیم. سبک زندگی افراد در حال تغییر است بنابراین باید بهترین عملکرد را در مقابله با آنها داشته باشیم.

یکی از راهکارهایی که خانواده‌ها به دلیل مشغله از آن غافلند نظارت مشارکتی و همراهی خانواده‌ها با نوجوانان در فضای مجازی است. متأسفانه در دنیای امروز بین والدین و فرزندان زبان مشترک وجود ندارد و اغلب اوقات در تنش به سر می‌برند. خانواده ها باید با نوجوانان در بازی‌های رایانه‌ای دراستفاده از شبکه‌های اجتماعی و حضور در فضای مجازی مشارکت داشته باشند و آموزش‌ها را در قالب مسائل دوستانه مطرح کنند.

راهکار دوم آگاه بودن والدین است یعنی والدین نیز باید در خصوص سواد رسانه‌ای آموزش ببیند و اطلاعات لازم در خصوص فضای مجازی را بدست آورند و به دوراز تحکم به فرزندان خود انتقال دهند.

فضای مجازی هم مانند فضای حقیقی نیازمند قوانین و مقرراتی است که در خانه وضع می‌شود. همانطور  که فرزندان برای بیرون رفتن از منزل و ارتباط با افراد در فضای حقیقی باید طبق ضوابط خانواده عمل کنند در فضای مجازی هم باید این قوانین حاکم باشد. خانواده‌ها باید برای استفاده از فضای مجازی چارچوب و مقررات تعیین‌کنند و همه اعضای خانواده طبق چارچوب رفتار کنند.

ارتباط عاطفی و نزدیک والدین با فرزندان می‌تواند یکی از راهکارهای موثر در کاهش آسیب‌ها باشد. پدران ارتباطات روانی و عاطفی بیشتری با فرزندان نوجوان به خصوص دختران داشته باشند.

سخن آخر

خالقی‌تبار: فرهنگ‌سازی در سطح جامعه در خصوص استفاده درست از فضای مجازی و آگاه‌ کردن خانواده‌ها و خود نوجوان و جوان امری مهم بوده که قطعا نقش رسانه‌ها در این زمینه بسیار حائز اهمیت است، باید در جامعه به گونه‌ای عمل کنیم که شناخت دقیق از فضای مجازی تبدیل به یک دغدغه برای والدین شده و راحت از کنار آن نگذرند اگر این گونه شد دیگر شاهد اتفاقات و مشکلات ناشی از فضای مجازی برای فرزندان و خانواده خود نخواهیم بود.